Hoe ontwikkel ik kennis om inclusiever te leren werken?
Antwoorden zoeken op een voortdurend veranderende realiteit
Als leerkracht wil je kwaliteitsvol onderwijs bieden aan al je leerlingen, maar blijf je op onverwachte elementen botsen. Leerlingen, klassen en scholen evolueren voortdurend. Dat daagt je uit om je manier van lesgeven te blijven aanpassen. Inclusief lesgeven vraagt dus meer dan een aantal snelle ingrepen. Vanuit beschikbare kennis op maat gesneden oplossingen bedenken, vraagt een voortdurende reflectie. Dat proces is nooit af. Je ontwikkelt kennis niet alleen door theorie of informatie op te zoeken en te verwerken, maar ook door die toe te passen in de praktijk. Vanuit je praktijkervaring houd je daarbij voortdurend rekening met de noden van je leerlingen en met je specifieke context.
Volgend voorbeeld illustreert hoe de groeiende diversiteit en inclusie leerkrachten stimuleert om samen naar specifieke antwoorden voor hun praktijk te zoeken.
“De laatste jaren is de instroom in onze school sterk gewijzigd. We hebben nu meer leerlingen vanuit een grootstedelijke context: jongeren die vaak negatieve ervaringen hebben opgelopen, verschillende scholen hebben bezocht en waarbij school niet altijd op de eerste plaats komt. Dat gaat gepaard met nieuwe uitdagingen. Onze klasgroepen zijn erg divers. Wij kunnen ons niet richten op de gemiddelde leerling. “Anders zijn mag” is ons motto. Ons ideaal bestaat erin om maximale leerkansen aan te bieden en maximale leerwinst na te streven bij elke leerling. Toch slagen we er jammer genoeg niet altijd in om leerlingen op een respectvolle manier met elkaar te laten omspringen. Leerlingen gebruiken bijvoorbeeld grove omgangstaal naar elkaar toe of leggen de schoolafspraken naast zich neer. Binnen ons draagvlak trachten we te zoeken hoe we onze leerlingen daarin beter kunnen ondersteunen. Hen permanent bijsturen, veel geduld opbrengen en elkaar blijvend ondersteunen vinden we belangrijke elementen om positieve gedragswijzigingen te bekomen. Daarnaast zijn we het met elkaar eens dat alles start bij onszelf en ons voorbeeldgedrag. Concreet denken we daarbij aan een enthousiaste, gemotiveerde en betrokken houding, stipt- en netheid, correct taalgebruik, positieve lichaamstaal, kritische commentaar aanvaarden en er gepast mee leren omgaan... Daar willen we in het professionaliseringstraject van Potential gericht aan werken”.
Leervragen stellen om gericht kennis te ontwikkelen voor je eigen praktijk
Om gericht op zoek te gaan naar kennis en kennis te ontwikkelen die aansluit bij wat je leerlingen, jijzelf en je collega’s nodig hebben, blijkt uit onderzoek dat het ondersteunend werkt om je af te vragen wat je in functie van de eigen praktijk juist wil leren (Hammerness et al., 2005). Een goede leervraag vertrekt vanuit jezelf, verwijst naar een wens tot verandering en is voldoende concreet geformuleerd (Van de Putte & De Schauwer, 2018). Soms blijkt een individuele leervraag (‘Hoe kan ik…?) ook aan te sluiten bij wat collega’s of het team willen leren (‘Hoe kunnen wij…?).
De groeiende diversiteit in bovenstaand voorbeeld leidde bijvoorbeeld tot de volgende leervragen:
Leerkracht Dries:
- Hoe kom ik tegemoet aan de noden van alle leerlingen, rekening houdend met de diversiteit qua tempo, niveau en motivatie in mijn klas? Hoe houden we ieders motivatie op peil?
- Hoe kan ik een maximale betrokkenheid van alle leerlingen realiseren tijdens groepswerk?
- Wat kan ik doen om mijn collega’s en directie mee te krijgen, zodat we samen een school uitbouwen waarin alle leerlingen tot leren kunnen komen?
Leerkracht Martine:
- Hoe voorkom ik dat deze leerling de klas altijd stoort en steeds weer uitdaagt met zijn gedrag?
- Hoe kan ik met hem praten om mijn band met hem weer positief te krijgen?
- Hoe kunnen we elkaar meer steunen om met leerlingen met uitdagend gedrag te kunnen omgaan? Hoe komen we tot een sterk sanctiebeleid?
Leerkracht Shari:
- Hoe kan ik constructief samenwerken met de ouders op een manier waar ik me goed bij voel?
- Hoe verhogen we de betrokkenheid van bepaalde gezinnen die we nu nog niet bereiken?
- Ik heb het gevoel dat scholen verwachten dat je als leerkracht allerlei moeilijke situaties direct kan beantwoorden. Hoe hou je dat als jonge leerkracht vol? Wie of wat kan jou daarbij helpen?
Systematisch handelingsgerichte kennis ontwikkelen doorheen een traject
Als je je bewust bent van wat je juist wil leren in je praktijk, ga je gerichter op zoek naar kennis die bijdraagt aan wat jij nodig hebt om inclusief te werken. Een professionaliseringstraject zoals dat van Potential, helpt je om systematisch tijd in te bouwen om samen met collega’s kennis te ontwikkelen, in een werkwijze die aansluit bij actieonderzoek.
- Je richt je eerst op je ‘Doel en realiteit’ (focus A). Vanuit de klasgroep die je voor je hebt, bedenk je waarin je wil groeien, wat je leervraag is en welk doel je precies wil bereiken.
- Van daaruit ga je op zoek naar ‘Hulpbronnen en acties’ (focus B). Je doel bepaalt welke kennis en andere hulpbronnen je opzoekt, hoe je informatie interpreteert, wie je betrekt om toegang te krijgen tot kennis en welke acties je gaat ondernemen in de praktijk.
- Als je kennis en inzichten hebt ontwikkeld, kan je focus verschuiven naar ‘verbreding en verankering’ (focus C). Dan ga je kennis delen en ervaringen uitwisselen met je collega’s en inzichten verankeren in de bredere schoolwerking.
Wetenschappelijk onderbouwde kennis vinden
Om nieuwe kennis op te doen, zoeken leerkrachten vaak via websites en tijdschriften zoals die van Klasse en van de onderwijskoepels. Die kunnen je helpen om de vertaalslag te maken van heel wat wetenschappelijke inzichten naar de praktijk. Ook mediatheken van lerarenopleidingen en kenniscentra zoals DocAtlas, reiken een schat aan relevante bronnen en dossiers aan die kennis bundelen rond thema’s als diversiteit en inclusie.
In de veelheid aan informatie vraag je je soms af welke kennis wetenschappelijk onderbouwd is. Om dat uit te klaren is het zinvol dat wetenschappers van universiteiten en hogescholen samenwerken met scholen en stakeholders uit het werkveld. Bij Potential gebeurde dat in functie van wat werkt om leeromgevingen inclusiever te maken. Het resultaat daarvan is een online kenniscentrum. Je vindt er inzichten geordend volgens een aantal praktijkgerichte thema’s, zoals binnenklasdifferentiatie, handelingsgericht werken, coteaching,… Naargelang wat je wil leren of veranderen, kan je een thema kiezen. Elk thema kan een opstap zijn om je te professionaliseren samen met je collega’s. Verder vind je er ook heel wat bronnen om je competenties voor inclusie gericht te versterken.
Universiteiten en hogescholen blijven heel wat onderzoek doen over thema’s gelinkt aan inclusie en diversiteit. Actuele informatie daarover vind je via hun websites, de website van het Vlaamse Steunpunt Onderwijsonderzoek SONO, de site van het Steunpunt Diversiteit en Leren,...
Vind je gericht kennis zoeken vanuit je leervraag of doel moeilijk? Misschien kan de Nederlandse webtool ‘OnderWijs met kennis’ je dan ondersteunen.