Beeldcoaching: observeren om te leren

Deze werkvorm veronderstelt dat je aan de slag gaat met beeldmateriaal uit de klaspraktijk. Hiervoor zijn er twee opties: werken met eigen beeldmateriaal of met bestaand beeldmateriaal zoals een online filmclip van Potential. Het werken met eigen beeldmateriaal geeft meer kansen om van de eigen en elkaars klaspraktijk te kunnen leren. Dit vraagt echter wel de nodige veiligheid. Om een gevoel van veiligheid te creëren, is het belangrijk om de beeldcoaching goed voor te bereiden met je collega’s. Zo geef je hen best een duidelijke opdracht ter voorbereiding. In het Potential-traject hebben wij met de volgende beeldopracht gewerkt:

• Zoom in op hoe jij omgaat met diversiteit in je klaspraktijk. Stel dat we even een vlieg zouden mogen zijn op jouw muur. Wat zou je ons dan willen laten zien? Maak dat zichtbaar in een korte filmclip van 1 à 3 minuten. Tracht iets kleins in beeld te brengen van wat jou al lukt. Je kan bijvoorbeeld een werkvorm tonen, een situatie, een leermateriaal of evaluatie, een interactie met een leerling of een groep, een overleg met een ouder of collega,... Je kan zelf een stukje filmen, bijvoorbeeld met je GSM of een camera. Je kan ook aan een (oud)collega, vriendin, ouder, leerling… vragen om dat te doen. Lukt het je echt niet, dan kan je foto’s maken, een collage of tekening waarmee je de klassituatie visueel tot leven brengt. De bedoeling is dat we samen beter kunnen begrijpen wat er precies speelt in de realiteit van jouw praktijk, bij jouw leerlingen.

Misschien haalt filmen  je collega’s uit hun comfortzone. In dat geval bespreek je op voorhand wat er nodig is opdat iedereen zich hier veilig bij kan voelen. Hiervoor kan je de volgende richtvragen benutten: 

• Wat is nodig om ieders veiligheid te garanderen bij het idee van filmen?
• Voelt het kwetsbaar aan om te (laten) filmen? Wat heb je nodig om daarmee om te gaan?
• Wat is de mogelijke kracht van filmen en/of gefilmd worden?

Om een gevoel van veiligheid te creëren, maak je op voorhand best een aantal concrete afspraken.

• Tijdens het delen bekijken wee de beelden doelgericht en met een waarderende benadering. Dit doen we door kleine en positieve momenten uit de beelden te filteren. Door in te zoomen op zulke kleine momenten,  worden we bevestigd in ons kunnen en dit motiveert om wat er al lukt nog te versterken.
• Het is belangrijk dat iedereen ‘eigenaar’ blijft van zijn beelden en dat iedereen zelf beslist welk stukje hij aan wie wil tonen, ook vooraf en achteraf. De beelden zijn niet meteen bedoeld voor de directie, ouders, leerlingen,… Als we de beelden toch met anderen willen delen, dan doen we dit met respect voor de privacywetgeving.
• We spreken af hoe iedereen zijn beeldmateriaal meebrengt om het te kunnen tonen aan een collega.
• We hoeven niet per se zelf in beeld te komen, al kan je daar wel veel van leren. We kunnen bijvoorbeeld alleen leerlingen filmen, een situatie op de speelplaats, of een audioopname maken van een overleg of gesprek.

We bekijken elkaars korte filmclip, foto’s of ander beeldmateriaal en denken samen na over hoe we omgaan met diversiteit. We hebben daarbij aandacht voor de wisselwerking tussen wat de leerkracht doet (in interactie, in voorbereiding, in organisatie, in werkvormen en aanpak) en wat het effect op de klas is. Om onze competenties voor inclusie te versterken, is het van belang om gericht te zijn op waar we het verschil maken als leerkracht, waar we als leerkracht ertoe doen. Hierbij is het doel om waarderend naar elkaars klaspraktijk te kijken en om zicht te krijgen op elkaars sterktes en mogelijke groeikansen. De beelden en de dialoog erover leiden in korte tijd tot verrassende inzichten. Het uitgangspunt is leren van jezelf en van elkaar.

We werken best per twee of drie, dan kan iedereen iemand kiezen met wie het veilig aanvoelt om naar de eigen beelden te kijken. Eén persoon brengt eerst aan de hand van het eigen beeldmateriaal aan hoe hij of zij omgaat met diversiteit in de klaspraktijk. Daarna geven de collega’s hun observaties en reflecties. Na een 20-tal minuten wisselen we de rollen om. We proberen deze volgorde aan te houden.

Aanbrenger:

• Hoe was het om tot een filmclip of ander beeldmateriaal te komen? Hoe verliep dit?
• Wat wou je laten zien van hoe je omgaat met diversiteit in de klas? Wat valt jou zelf op?
• Wat zie je de leerlingen doen? Wat doe jij als leerkracht en wat is het effect op de klas? 
• Wat betekent dit voor wat jij wil leren of het doet dat je wil bereiken?

Collega(’s):

• Wat zie je dat al goed lukt op vlak van omgaan met diversiteit? Waar mag de aanbrenger best wel trots op zijn?
  • Wat lukt er goed in de interacties? Wat doen de leerlingen? Wat doet de leerkracht en wat is het effect op de klas?
  • Wat lukt er goed in de werkvormen en aanpak? Wat doen de leerlingen? Wat doet de leerkracht en wat is het effect op de klas?
• Welke vragen roepen de beelden bij je op?
• Wat inspireert je of zou je zelf ook willen uitproberen?

Na de beeldcoaching noteert iedereen voor zichzelf wat hij hieruit meeneemt.

• Wat leer je hieruit over je sterktes in het omgaan met diversiteit?
• Waar wil je nog in groeien om meer inclusief te werken?

Als het (nog) niet gelukt zou zijn om voor eigen beeldmateriaal te zorgen, is er beeldcoaching mogelijk aan de hand van een online filmclip van een leerkracht buiten de eigen school. Een aantal Vlaamse basis- en secundaire scholen stelden daarvoor een aantal filmclips beschikbaar voor Potential. Met een online filmclip kan je de werkvorm voorafgaand samen inoefenen. Je kan ook een filmclip voorzien als uitbreiding voor wie snel klaar is. Bij beeldmateriaal uit andere scholen kan je de richtvragen als collega(’s) even goed beantwoorden. Waardeer wat je ziet lukken, wissel uit welke vragen de situatie oproept en tracht ze samen te beantwoorden en bespreek hoe de beelden je kunnen inspireren voor de eigen praktijk.

• Filmclip  Lager onderwijs - Instructie rekenles
• Filmclip  Lager onderwijs - Hoekenwerk 
• Filmclip  Secundair onderwijs - Praktijk les
• Filmclip  Secundair onderwijs - Les Frans
• Filmclip Secundair onderwijs - Les Nederlands

• Bij beeldcoaching heeft per twee of drie kijken het grote voordeel dat dit meer veiligheid biedt en dat collega’s kunnen kiezen aan wie ze hun beelden tonen. Als er veel vertrouwen is en de groep is niet groot, kan met iedereen samen kijken ook verbindend werken. Het duurt dan wel veel langer voordat je alle beelden kan zien. Maak hier als coach een keuze in, of bespreek het met je collega’s. Opnames werken als een vergrootglas en kunnen confronterend zijn. Houd rekening met wat iedereen nodig heeft om zich veilig te voelen en geef ook ruimte aan eventuele onwennigheid over de eigen beelden.
• Bij beeldcoaching is het de kunst om ‘klein te kijken’. Moedig je collega’s aan om regelmatig het beeld stil te zetten en telkens te onderzoeken wat de leerkracht doet op vlak van interacties en werkvormen/aanpak en wat het effect is op het omgaan met diversiteit. Het kan ook nuttig zijn om even terug te spoelen en opnieuw te kijken. Dit wordt ook wel eens micro-analyse of beeld-voor-beeld analyse genoemd.
• Op het beeld zie je enkel gedrag maar achter gedrag schuilen overtuigingen, opvattingen, meningen en motieven. Het beeld biedt de mogelijkheid om door te vragen over opvattingen, ideeën, wensen, gevoelens en verwachtingen van de leerkracht. Door deze dialoog kan de leerkracht zich bewust worden van zijn eigen handelen, mogelijkheden ontdekken en belemmeringen wegwerken. Als je rondloopt terwijl de collega’s in duo’s of trio’s werken, is het zinvol om goed te beluisteren in welke mate het lukt om elkaar te coachen. Kom pas tussen als het echt moeilijk blijkt in een bepaalde groep. Stel de collega’s bijvoorbeeld een vraag die hen gerichter helpt kijken naar bepaalde interacties, naar de werkvormen of de aanpak. Je kan ook een concreet voorbeeld geven vanuit wat jij zelf ziet. Als je meedoet in een duo of trio, kan je zelf ook voorbeeldgedrag laten zien.
• Meestal zijn we meer gewoon om kritisch te reageren op beelden dan om te waarderen wat we zien. Moedig de collega’s aan om bewust te kijken naar hoe iemand diversiteit waardeert of benut. Benadruk dat elk beeld(fragment) kansen bevat om iets te bekrachtigen wat al lukt. Geef zelf een paar kleine, concrete voorbeelden van wat je op vlak van interacties en op vlak van werkvormen en aanpak zoal kan waarderen. Meer informatie over het belang van waarderende naast kritische feedback onder collega’s vind je in het boek ‘Inspirerend coachen’ (Clement, 2015).
• Om aan beeldcoaching te doen, zijn er heel wat Vlaamse materialen die je kunnen ondersteunen, alsook Nederlandse voorbeelden.

• Wil je meer weten over coaching en de rol van de coach, klik dan hier.
• Wil je meer weten over competenties voor inclusie, klik dan hier.
• Wil je meer handvaten om deze werkvorm te begeleiden en ondersteunen, klik dan hier .