Verdieping en verbreding

• Je maakt zichtbaar welk leerproces je als inclusieve leerkracht doormaakte doorheen jouw acties.
• Je verwerft inzicht in hoe je persoonlijk leerproces bijdraagt aan het leerproces in het team en de school.
• Je bereidt voor hoe je jouw kennis, inzichten en ervaringen kan delen met het brede schoolteam.

We maken zichtbaar welke acties we gerealiseerd hebben en welke competentiegroei we als inclusieve leerkracht hebben doorgemaakt.

We bedenken welke kennis, inzichten en ervaringen we kunnen delen met collega’s en bereiden voor hoe we dat willen doen.

Samen zoeken we hoe ons leerproces betekenis kan krijgen voor de hele school.

De doelstellingen van deze bijeenkomst passen in een professionaliseringstraject gericht op inclusieve leeromgevingen om kwaliteitsvol onderwijs mogelijk te maken voor alle leerlingen, ongeacht hun mogelijkheden of beperkingen, etniciteit, sociale afkomst, taal, gender, religie,... Diversiteit waarderen en benutten en verbindend samenwerken vormen daarbij twee belangrijke hefbomen.

• Aanknopen bij vorige bijeenkomsten

In deze bijeenkomst maken we onze gerealiseerde acties en de leerweg die we daarbij aflegden zichtbaar. Vanuit onze gedeelde kennis en ervaringen zoeken we samen hoe we dit kunnen verbinden aan doelen en acties voor de hele school. We bereiden samen voor hoe we onze inzichten en ervaringen met de collega’s gaan delen. Zo bereiden we de volgende bijeenkomst voor, een uitwisselmoment met het bredere schoolteam in de vorm van een pedagogische studiedag, personeelsvergadering of ander deelmoment met collega’s, onder het motto ‘Samen sterker als team’.

• Deelronde: leerweg in beeld

We staan stil bij onze competentieontwikkeling als inclusieve leerkracht.

• Iedereen denkt eerst individueel na over zijn eigen leerproces. Waar sta je als inclusieve leerkracht sinds het begin van dit professionaliseringstraject? In de groeibundel kan je het besluit noteren en dit ook visueel aangeven op een trap.  
• Dan delen we dat met elkaar en wisselen we van gedachten over wat wij samen geleerd hebben, zodat we dat later ook gerichter met anderen kunnen delen.

De volgende richtvragen bieden ons daarbij een opstap:

• Als je de vijf competenties voor inclusie bekijkt, in welk van deze competenties ben je concreet gegroeid?
• Wat heeft jou daarin geholpen?
• Wat heb je gemist? Wat heb je nog nodig?
• Waaraan wil je vanuit de vijf competenties als inclusieve leerkracht nu nog verder werken? Hoe ga je dat aanpakken?
• Wat zou je vanuit dit leerproces kunnen delen met je breder schoolteam?

Als collega’s kunnen we elkaar daarop feedback geven en meedenken. Dit zijn daarbij enkele  richtvragen.

• Wat waardeer je in deze leerweg?
• Wat kan je collega motiveren om door te zetten, om verder te gaan en/of acties te verdiepen?
• Als we collega’s willen meekrijgen op deze leerweg, wie of wat is er dan nodig?

Als ondersteuning kunnen we deze vragen op een poster zetten of op A3-formaat afdrukken. We kunnen de individuele antwoorden puntsgewijs samenbrengen op één flap. Om tot een gezamenlijk overzicht te komen, zetten sommigen de vragen liever in de wij-vorm: waarin zijn wij concreet gegroeid, enzovoort. Daarbij kunnen we elkaar ook aanvullen.

Een creatieve insteek is om aan de hand van een metafoor uit te drukken hoe we onze leerweg zien. Bijvoorbeeld zonk de moed ons tijdens een leerproces misschien wel eens in de schoenen. Aan de hand van een aantal afbeeldingen van verschillende schoenen (slippers, wandelschoenen, pantoffels, regenlaarzen, schoenen met een naaldhak,…) bespreken we dan dezelfde vijf vragen:

• Als we de vijf competenties van de inclusieve leerkracht bekijken, met welke soort schoenen stapten wij in de richting van ons doel en stappen we hier nu binnen? Voelt het bijvoorbeeld aan als ploeteren met laarzen in de modder, als flaneren langs het strand op slippers,…?
• Wat liep er goed op onze (leer)weg? Wat heeft ons geholpen?
• Waar liepen we tegenaan?
• Waar willen we nu naartoe?
• Welke schoenen raden wij collega’s die mee op pad willen aan?

.

• Samen een uitwisselmoment ontwerpen

Eens we helder voor ogen hebben wat we als inclusieve leerkracht geleerd hebben, bereiden we een uitwisselmoment met het bredere schoolteam voor. Het is de bedoeling dat we dat ontwerpen op maat van ons eigen team. De doelstellingen en een mogelijke opbouw, timing en werkwijze staan uitgewerkt bij het uitwisselmoment ‘Samen sterker als team’. Daarvoor is er ook een ontwerppresentatie beschikbaar (zie materiaal/ downloadbare documenten). Die reikt een basisstructuur aan met diverse bouwstenen die we kunnen benutten en bewerken. Onder elke slide staat in de notiepagina’s aangeduid of het een basisslide is, die behoort tot de kern van de presentatie, of een uitbreidingsslide die gemakkelijk weggelaten kan worden. Het ontwerp is louter als inspiratie bedoeld en kunnen we naar hartenlust aanpassen, inkorten, aanvullen of vervangen met eigen slides. We kiezen en maken er dus slides van die passen bij onze accenten. Daarbij kiezen we wat past bij onze teamcultuur en onze gewoonten op vlak van professionalisering. Net zo goed werken we zonder presentatie of maken we een totaal eigen ontwerp. Belangrijk is dat we vertrekken van onze noden en die van onze collega’s.

• Doelstellingen bepalen

Eerst en vooral bepalen we welke doelstellingen wij met het uitwisselmoment voor ogen hebben. Daarbij staan we stil bij volgende richtvragen:

• Wat willen wij met het uitwisselmoment juist bereiken?
• Wanneer zullen we op het einde ervan tevreden zijn?

Vertrekkend van de weergegeven doelstellingen voor ‘het uitwisselmoment’ en de presentatie concretiseren we dus onze eigen doelstellingen. We kunnen de voorgestelde doelstellingen dus aanpassen, uitkiezen en/of uitbreiden met eigen doelstellingen. Om het haalbaar en overzichtelijk te houden en niet te veel te willen, formuleren we best niet meer dan drie doelstellingen voor één bijeenkomst.

We bedenken ook best al even waarheen we na het uitwisselmoment willen toewerken om wat we op gang brengen verder te ondersteunen. Vormt het uitwisselmoment een opstap voor de verdere professionalisering van onze teamcollega’s? Hoe willen wij hen vanuit dit moment verder ondersteunen in hun competentiegroei? Wil de directie of het beleid dat eventueel mee opvolgen? Of rekenen we op ieders eigen professionaliteit om er individueel, samen met een collega of een kritische vriend zelfgestuurd mee aan de slag te gaan? Als we dat vooraf niet kunnen inschatten of willen vastzetten, kunnen we ook bevragen aan het einde van het uitwisselmoment of achteraf wie of wat onze collega’s daarbij verder nodig hebben.

• Een werkwijze en werkvormen kiezen

In het ontwerp voor het uitwisselmoment en in de presentatie vind je drie delen terug:

• Spring-in-‘t-veld voor inclusie: samen de hoogte in
• Kennis en ervaringen delen: een springplank
• Salto: samen sterker als team

Afhankelijk van de doelstellingen, de beschikbare tijd en de mate waarin ons team al geïnformeerd en/of betrokken is bij professionalisering gericht op inclusieve leeromgevingen via dit traject of een ander, zijn bepaalde delen minder belangrijk of juist belangrijker. Als we onze doelstellingen scherp voor ogen hebben, kunnen we gemakkelijker werkvormen en een timing per deel kiezen. De volgende richtvragen kunnen daarbij helpen:

• Welke delen vinden wij belangrijk?
• Hoeveel tijd willen we aan elk van de delen besteden?
• Welke werkvormen spreken ons aan? Welke lijken ons het best geschikt voor ons team? In welke werkvormen zien wij kansen om onze inzichten en ervaringen te delen en om collega’s en eventueel andere partners van de school mee te nemen in ons proces van samen leren? Als we de voorgestelde werkvormen niet willen volgen, hoe zien wij die dan zelf?

Bij het bepalen van de doelstellingen en de werkwijze mogen we ons niet in de positie geduwd voelen om te moeten tonen of bewijzen wat we bereikt of gepresteerd hebben voor de school. De naam ‘uitwisselmoment’ is daarbij niet toevallig gekozen. Het wil ons samen doen nadenken over hoe we als team sterker kunnen worden in omgaan met diversiteit en verbindend samenwerken gericht op inclusieve leeromgevingen waarin alle leerlingen kwaliteitsvol onderwijs krijgen. Onderzoek geeft immers aan dat leerkrachten veel kunnen leren van elkaar. Kleine en concrete doelen en acties kunnen daarbij inspirerend zijn, zeker als ze ingebed zijn in de eigen schoolcontext. In de presentatie staat er een filmpje ‘Nooit uitgeleerd – met een team kom je verder’ dat dit perspectief van ‘leren van elkaar’ en ‘kennis delen’ helder aangeeft.

In deel 1 lijkt stilstaan bij concepten zoals ‘een inclusieve leeromgeving’, ‘diversiteit’ en ‘verbindend samenwerken’ op het eerste gezicht vaak nogal algemeen, reeds gekend of theoretisch. Uit onderzoek blijkt echter dat het niet vanzelfsprekend is om deze begrippen concreet toe te passen op de eigen specifieke context en praktijk. Deze transfer vraagt dus meer tijd dan ‘er alleen iets over horen’.

Deel 3 is erg belangrijk om samen sterker te worden als team: wat hebben de collega’s geleerd en kunnen zij uitproberen in hun praktijk? Het is nodig om expliciet tijd te voorzien voor de feedback van de collega’s, zodat zij de transfer helpen maken naar wat de bijeenkomst en het professionaliseringstraject betekenen voor hun praktijk én voor de verdere groei van onze school als professionele leergemeenschap. Zo maken we de brug van onze eigen competentieontwikkeling naar een bredere schoolontwikkeling.

• Concrete uitwerking, taak- en rolverdeling

Zodra we de doelstellingen scherp voor ogen hebben, de delen en werkvormen bepaald hebben, werken we het uitwisselmoment concreet uit. Wie doet wat tegen wanneer en hoe?

We maken heldere afspraken rond ieders rol. Daarbij houden we rekening met ieders sterktes en talenten en trachten we rollen te vinden waarin we elkaar kunnen ondersteunen.

• Wie begeleidt welk deel, werkvorm, poster,…?
• Hoe voelen we ons daarbij?
• Wat hebben we nodig van elkaar en/of van de coach om ons voldoende ondersteund te voelen?

We denken samen ook expliciet na over de rol van directie en/of eventuele kritische vrienden, zoals de zorgcoördinator of leerlingenbegeleider, een betrokken CLB-medewerker, pedagogisch begeleider, ondersteuner,… Indien die niet mee aanwezig zijn, spreken we af wie verder afstemt met hem/haar/hen. Het is essentieel dat de directie onze doelstellingen voor het uitwisselmoment en de geplande werkwijze kent, zodat hij/zij ons hierbij ten volle kan ondersteunen. Enkele richtvragen:

• Wat verwachten we van de directie tijdens het uitwisselmoment? We kunnen bijvoorbeeld vragen om de verwelkoming van alle collega’s bij de start te doen, om onze doelstellingen scherp te stellen,… We kunnen ook vragen aan de directie om toe te lichten wat hij/zij voor ogen had met het professionaliseringstraject om er onze doelen met het uitwisselmoment aan te koppelen.
• Welke praktische ondersteuning en/of (voorafgaande) communicatie aan alle collega’s is er nodig? Wie zorgt daarvoor?
• Welke andere partners (bijvoorbeeld CLB, pedagogische begeleiding, ondersteuners…) wensen we mee uit te nodigen?

Het is fijn als er zoveel mogelijk voorbereiding tijdens de bijeenkomst kan gebeuren. Vaak is echter niet alles klaar. Dan maken we best afspraken over de verdere praktische voorbereiding.

• Is er een extra bijeenkomst nodig, zo ja wanneer, waar, met wie?
• Hoe spreken we op het moment zelf af, bijvoorbeeld komen kernteamleden al iets vroeger bijeen?
• Wie zorgt voor de lokaalschikking, het materiaal,... Zorg in het geval je in meer hoeken of lokalen werkt in elk geval voor voldoende exemplaren van het materiaal.
• Slotronde

Als afsluiter kunnen we in een korte slotronde delen hoe iedereen naar deze en de volgende bijeenkomst kijkt. Analoog aan de eerdere werkvorm, kan dat bijvoorbeeld door te reageren op de vraag ‘Met welke schoenen stap ik hier buiten?’.

Als coach is het je bedoeling om je collega’s te begeleiden en ondersteunen in hun leer- en groeiproces in de competenties voor inclusie. Wanneer leerkrachten al eerder zijn bijeengekomen met collega’s, kunnen ze meestal goed aangeven welke stappen ze in hun praktijk gezet hebben en wat ze uitgeprobeerd hebben. Allicht zie jij hen daarbij ook groeien in hun competenties voor inclusie. Zelf zien ze dat echer niet altijd. Dan helpt het als je hen helpt om leren breed te zien en zich zo bewust te worden van wat ze geleerd hebben. Nieuwsgierige, verkennende vragen stellen en samenvatten waar elke collega vindt dat hij al staat, helpt om die leerweg te expliciteren. Als wat je collega’s vertellen niet concreet genoeg is voor jou of je kan het je nog niet helder voorstellen, stimuleer hen dan om een paar concrete voorbeelden te geven. Het loont de moeite om daarbij oog te hebben voor wat ze inhoudelijk leren, maar evengoed hoe ze dat beleven.

Als coach tracht je werkvormen te kiezen waarbij iedereen zich veilig voelt. Binnen elke werkvorm kan je bewust op zoek naar hoe je collega’s zoveel mogelijk kan bekrachtigen in hun competenties en aanmoedigen om hun sterktes te benutten. Wees daarbij gul met je waardering. Dat wil niet zeggen dat je daarnaast niet over de brug mag komen met je kritische feedback. Integendeel, as je zelf veelvuldig kleine en concrete feedback geeft en die ook met interesse van anderen aanneemt, zal je zien dat je collega’s je voorbeeld daarin vaak beginnen te volgen.

Soms zie je als coach hoe collega’s elkaar zouden kunnen inspireren met hun ervaringen, maar zien zij dit zelf (nog) niet. Aarzel dan niet om hen daarvan bewust te maken en hen een concreet voorstel te doen. Geef aan hoe jij het ziet en check vervolgens hoe zij dit zouden vinden. Zo reik je jouw ideeën aan als ‘denkstof’ voor je collega’s om zelf uit hun schelp te komen. Het gebeurt ook dat collega’s heel bescheiden blijven over wat ze gedaan of geleerd hebben. ‘Is dit wel goed genoeg? ’of ‘Dat is toch maar gewoon’, hoor je dan. Dan is het belangrijk om hen uit te dagen om wat lef te durven tonen, zodat ze het willen tonen wat ze geleerd en gedaan hebben niet als ‘opscheppen’ of ‘uitpakken’ hoeven te zien. Verken wat de collega’s zelf graag willen bereiken tijdens het uitwisselmoment met de collega’s. Wanneer gaan ze tevreden zijn? Soms daag je hen ook uit om toch door te zetten. Wat zou voor hen een meerwaarde zijn? Wat gaat de winst zijn voor de leerlingen, de ouders, de school en uiteraard de collega’s zelf als meer mensen in de school geïnspireerd geraken en goesting krijgen om mee hun schouders te zetten onder het creëren van inclusieve leeromgevingen of onder een concreet doel dat je vooropgesteld hebt?

Soms duiken er moeilijke gevoelens op, bijvoorbeeld frustratie over wat collega’s maar hebben kunnen verwezenlijken. Soms hebben collega’s schrik voor de reacties van hun collega’s. Ze verwachten weerstanden of afwijzing tegen wat ze aanbrengen, of denken dat inhouden gelinkt aan inclusie en diversiteit heftige emoties zullen oproepen. Als coach ondersteun je de collega’s om deze gevoelens van angst, boosheid of weerstand te zien als iets wat bij leren hoort. Ze wijzen erop dat collega’s meedenken en voelen en vormen in wezen iets heel positiefs. Nieuwsgierig zijn naar wat er schuilt onder gevoelens van angst, boosheid of weerstand is dus de eerste stap. Van daaruit kan je ze concreet verkennen door met belangstelling te vragen wat er zoal speelt. Vaak helpt dit om heftige emoties te laten ‘zakken’, waarna je met concretere bezorgdheden van collega’s aan de slag kan met de GRROW als kapstok. Gevoelens vragen alleen dat je ze de nodige ruimte geeft en er benieuwd naar bent. Als er weinig animo is voor een uitwisseling met het breder schoolteam kan je als coach ook inspirerende vragen stellen en met de collega’s bekijken wat hen goesting zou geven om er toch samen voor te gaan.

• Beamer, scherm en aansluiting voor geluid
• Groeibundel (download)
• Ontwerppresentatie en draaiboek uitwisselmoment (download)
• (Eventueel) afbeeldingen van schoenen